کتاب‌شناسی فارسی لئو اشتراوس

لئو اشتراوس (۱۸۹۹- ۱۹۷۳)، از مشهورترین فیلسوفان سیاسی معاصر است که اهمیت زیادی برای نظریهٔ سیاسی (از نظر اشتراوس نام جدیدی که به‌جای فلسفهٔ سیاسی نشسته است) دارد. علائق او طیف گسترده‌ای، از صهیونیسم فرهنگی تا فلسفهٔ اسلامی را پوشش می‌دهد. در این مطلب، پس از مروری بر زندگی‌نامهٔ اشتراوس، کتاب‌نامهٔ او به‌زبان فارسی را خواهم آورد. کتاب‌نامهٔ او به انگلیسی بسیار مفصل است و به‌علاوه روی اینترنت موجود است (به‌عنوان مثال این کتاب‌شناسیِ مفصل توسط هاینریش مایر یا مثلاً اینجا یا اینجا؛ اینجا هم می‌توانید صدای اشتراوس در کلاس فلسفهٔ سیاسی در ۱۹۶۶ در دانشگاه شیکاگو بشنوید). مطالب زندگی‌نامهٔ اشتراوس را از کتاب رضوانی (۱۳۸۵) و همچنین این لینک آورده‌ام.

مروری بر زندگی‌نامهٔ اشتراوس

اشتراوس اصالتاً آلمانی و یهودی بود؛ به فلسفهٔ کلاسیک یهودی علاقه داشت و علائق فرهنگی صهیونیستی و حتی در جوانی علائق سیاسی صهیونیستی هم داشت. دورهٔ دبیرستان را در ماربورگ گذراند. دکترایش را با راهنمایی ارنست کاسیرر تحت عنوان «معرفت‌شناسی در نظریهٔ فلسفی اف ایچ یاکوبی» در دانشگاه هامبورگ اخذ کرد. برای گذراندن دورهٔ فوق دکترا به فرایبورگ رفت و در آن‌جا در کلاس‌های هایدگر شرکت کرد.
اولین کتابش را تحت عنوان «نقد اسپینوزا بر دین» (۱۹۳۰) نوشت و آن‌را به فرانتس روزنتسوایگ (Franz Rosenzweig) تقدیم کرد. در سال ۱۹۳۲ با حمایت مالی بنیاد راکفلر به فرانسه رفت و دو سال دربارهٔ فلسفهٔ اسلامی و یهودی دورهٔ میانه به مطالعه پرداخت. در آنجا با دو تن از مستشرقین مشهور یعنی لوئی ماسینیون و آندره زیگفرید آشنا شد. ثمرهٔ مطالعات او در فرانسه کتاب «فلسفه و شریعت» (۱۹۳۵) با عنوان فرعی «مساهمتی به فهم ابن‌میمون و اسلافش» بود.
در ۱۹۳۴ اشتراوس راهی لندن شد و نوشته‌های هابز را مورد مطالعه قرار داد. وی نوشته‌های هابز را در کتاب‌خانهٔ ملی (در موزهٔ بریتانیا) مطالعه کرد. سال بعد به سیدنی ساسکس کالج دانشگاه کمبریج رفت و کتابش دربارهٔ هابز را در آنجا تکمیل کرد. حاصل مطالعاتش کتابی تحت عنوان «فلسفهٔ سیاسی تامس هابز» (۱۹۳۶) بود. وی در نامه‌ای به الکساندر کوژه‌وه (Alexandre Kojève) دربارهٔ کتابش می‌نویسد: «این کتاب اولین تلاش به سوی رهایی رادیکال از تعصب مدرن است». مباحثات بسیار جذابی بین او و کوژه‌وه در ویراست اخیر کتاب «دربارهٔ استبداد» از فرانسه به انگلیسی ترجمه شده است.
اشتراوس در ۱۹۳۷ به آمریکا رفت و به ترتیب در دانشگاه کلمبیا، مدرسهٔ جدید تحقیقات اجتماعی نیویورک و نهایتاً تا زمان بازنشستگی به تدریس در دانشگاه شیکاگو مشغول شد. وی در ۱۹۴۴ تبعهٔ آمریکا شد. در مدرسهٔ جدید تحقیقات اجتماعی نیویورک دو کتاب «دربارهٔ استبداد» (۱۹۴۸) در همین زمان تکمیل و چاپ شد. «آزار و هنر نگارش» نیز در ۱۹۵۲ چاپ شد. کتابی که کارهای آن در طول سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۸ انجام شده بود و یکی از مهم‌ترین تزهای اشتراوس (و بعدها اشتراوسی‌ها) در آن تبیین شده بود. در این کتاب اشتراوس به رابطهٔ فلسفه و سیاست می‌پردازد یکی از مهم‌ترین نظریاتش را مبتنی بر پنهان‌نگاری (esotericism) فیلسوفان سیاسی برای فرار از تعقیب حاکمان مطرح می‌کند. در اکتبر ۱۹۴۹ شش سخنرانی دربارهٔ حقوق طبیعی و تاریخ را ایراد کرد. این سخنرانی‌ها پس از ویرایش و بازبینی اشتراوس نهایتاً در «حقوق طبیعی و تاریخ» (۱۹۵۳) به‌چاپ رسید. در همین سال اشتراوس استاد مدعو دانشگاه برکلی در کالیفرنیا بود. از اواخر ۱۹۵۴ تا اواسط ۱۹۵۵، اشتراوس استاد مدعو دانشگاه عبری اورشلیم در اسرائیل بود.
در بین سال‌های ۱۹۴۹ تا هنگام بازنشستگی در اواخر ۱۷۹۶، اشتراوس استاد فلسفهٔ سیاسی و عضو هیأت علمی دانشگاه شیکاگو بود. «اندیشه‌هایی دربارهٔ ماکیاولی» (۱۹۵۸)، «فلسفهٔ سیاسی چیست؟» (۱۹۵۹)، «شهر و انسان» (۱۹۶۴) و نهایتاً «سقراط و اریستوفان» (۱۹۶۶) آثار این دوره از حیات او را تشکیل می‌دهند. وی پس از بازنشستگی از شیکاگو در برخی دیگر از مؤسسات علمی به تدریس پرداخت و کتاب‌های «لیبرالیسم، باستان و جدید» (۱۹۶۸) (Liberalism Ancient and Modern؛ در واژگان اشتراوس، ancient مقابل مدرن است)، «گفتارهای سقراطی گزنفون» (۱۹۷۰)، «سقراط گزنفون» (۱۹۷۲) و «گفتگو و تأثیر قوانین افلاطون» (در ۱۹۷۱ نوشته شد اما تا ۱۹۷۵ چاپ نشد) را به رشتهٔ تحریر درآورد. بین سال‌های ۱۹۶۹تا ۱۹۷۳؛ اشتراوس استاد برجستهٔ صاحب کرسی اسکات بوچانن در کالج سنت جان بود. اشتراوس در ۱۸ اکتبر ۱۹۷۳ از ذات‌الریه درگذشت و در قبرستان شهر آناپولیس به خاک سپرده شد.

دربارهٔ این فهرست

خوشبختانه تعدادی از کتاب‌های اشتراوس به فارسی برگردانده شده‌اند که شاید بتوان مهم‌ترین آن‌ها را حقوق طبیعی و تاریخ دانست. جایی که اشتراوس در ادامهٔ نقادی تاریخ‌گرایی و پوزیتیویسم، نقادی تندی هم بر ماکس وبر دارد. نقدی که بعداً به مباحث زیادی دامن زد. در ادامه کتاب‌های اصلی او، کتاب‌های غیراصلی، کتاب‌های مرتبط و مقالات مرتبط را فهرست می‌کنم. مقالات چاپ شده در روزنامه‌ها یا مجلات غیرعلمی نوعاً کیفیت مناسبی ندارند و حداکثر ترجمهٔ بخشی از یک نقد یا تحسین اشتراوس در یک روزنامه یا خبرگزاری خارجی است یا اجمالی در معرفی اندیشهٔ او مبتنی بر یکی دو کتاب است. توجه کنید که نویسندگان برخی از مقالات با الفبای اندیشهٔ اشتراوس هم آشنا نبوده‌اند و لذا این‌کارها ابداً ارزش ارجاع ندارند. صرفاً به‌منظور تکمیل فهرست در قسمت پایانی به آن‌ها هم ارجاع می‌دهیم.

کتاب‌های اصلی

* فلسفهٔ سیاسی چیست؟ (اول: ۱۳۷۳، سوم؟ ۱۳۸۷)، ترجمهٔ فرهنگ رجایی، انتشارات علمی و فرهنگی.
توجه کنید که این کتاب ترجمهٔ کاملی از کتاب What is Political Philosophy نیست، هرچند حاوی مقالهٔ اشتراوس به‌این نام است که پاراگراف ابتدای آن به دلیل اشاره به دانشگاه اورشلیم ترجمه نشده است. همچنان که به اجمال در مقدمهٔ مترجم گفته شده، برخی فصول متن اصلی در این کتاب حذف شده‌اند و برخی فصول از کتاب‌های دیگر (مثلا کتاب History of Political Philosophy) اشتراوس اضافه شده‌اند. شاید این کتاب بهترین کتاب برای شروع مطالعهٔ اشتراوس باشد. مقالهٔ فلسفهٔ سیاسی چیست، درس‌گفتار اشتراوس در دانشگاه اورشلیم است (در مورد علاقهٔ اشتراوس به صهیونیسم این نامه را از او بخوانید).

* حقوق طبیعی و تاریخ (اول: ۱۳۷۳، دوم: ۱۳۷۵)، ترجمهٔ باقر پرهام، نشر آگه.
متأسفانه این کتاب پس از چاپ دوم تجدید چاپ نشده و اکنون نایاب است. وقتی از یکی از مسئولین نشر آگه علت را پرسیدم، گفتند چاپ دومش تا همین چند سال پیش موجود بود و برایشان صرف ندارد کتابی این‌قدر روی دستشان بماند. البته ظاهراً بر سر چاپ‌های اولیهٔ گروندریسه هم همین بلا آمده‌بود ولی استقبال از چاپ بعدی زیاد بود و سریعاً تجدید چاپ شد.

* روانشناسی استبداد (۱۳۸۱)، (عنوان اصلی دربارهٔ/در باب استبداد است: On Tyranny)، ترجمهٔ محمدحسین سروری، انتشارات نگاه.
سروری از مترجمین کتاب‌های روان‌شناسی است. علت ترجمهٔ نام کتاب به روان‌شناسی استبداد نیز شاید همین علاقه باشد. کتاب از روی ویراست جدید ترجمه شده و لذا مباحثات کوژه‌وه (به قول مترجم: کوژف) و اشتراوس نیز در آن آمده است. متأسفانه این ترجمه، برگردانی است بی‌دقت. به‌عنوان نمونه مینایی: ۱۳۸۴، ص ۳۰۴ اشاره می‌کند که در صفحهٔ ۸۶ و ۸۷ مترجم به جای کلمهٔ سوگند [oath] کلمات «دشنام» و «ناسزا» را به‌اشتباه به‌کار برده است.

* جامعه‌شناسی فلسفهٔ سیاسی (۱۳۸۸)، ترجمه و تألیف محسن رضوانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
کتاب حاوی سه مقاله است. دو مقالهٔ اول از اشتراوس و مقالهٔ سوم از رضوانی در نقد شادیا دروری است (که چندان هم نقد آکادمیکی نیست). مقالهٔ اول صورت موسع مقدمهٔ اشتراوس است بر آزار و هنر نگارش که قبلاً تحت عنوان افلاطون فارابی نوشته شده بود. در این مقاله بود که اشتراوس ایدهٔ جامعه‌شناسی فلسفهٔ سیاسی را مطرح می‌کند و می‌گوید در خلال مطالعهٔ آثار فارابی و ابن‌میمون به نیاز به چنین علمی پی‌برده است (مثل ایدهٔ Thomas Kuhnدربارهٔ جامعه‌شناسی علم). خطاهای تلفظ اسامی آلمانی و فرانسه در این ترجمه هم دیده می‌شود (مثل کوژف به جای کُوژِه‌وه)

کتاب‌های فرعی

* استراوس، لئو و کراپسی، جوزف (۱۳۷۳)، نقد نظریهٔ دولت جدید، ترجمهٔ احمد تدین، انتشارات کویر.
این کتاب ترجمهٔ ناقصی از ویراست سوم از History of Political Philosophy است (۱۹۸۷). اشتراوس و کراپسی ویراستاران کتاب‌اند. تدین نام اشتراوس را لیو/لئو استراوس آورده است. مقدمهٔ مفصلی که ناتان تارکوف، تامس ال پنگل دربارهٔ اندیشهٔ اشتراوس نوشته‌اند بسیار ارزشمند است.

کتاب‌های مرتبط

* رضوانی، محسن (۱۳۸۵)، لئو اشتراوس و فلسفهٔ سیاسی اسلامی، قم، مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
در حال حاضر این کتاب تنها کتاب موجود دربارهٔ اندیشهٔ اشتراوس به زبان فارسی است. کتاب حاصل رسالهٔ کارشناسی ارشد مؤلف است. خوشبختانه مؤلف تسلط نسبی مناسبی بر اندیشهٔ اشتراوس داشته است. در کل به‌جز برخی غلط‌های تلفظی در مورد اسامی آلمانی (مثلاً فرانز روزنزویگ با جای تلفظ صحیح فرانتس روزنتسوایگ، جولیوس گاتمن به جای یولیوس گوتمان، یا هنریخ مایر به جای هاینریش مایر) کتاب آکادمیکی است.

* بشیریه، حسین (۱۳۷۸)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم: لیبرالیسم و محافظه‌کاری، جلد دوم، تهران: نشر نی (چاپ هشتم: ۱۳۸۷). صص ۲۵۱-۲۶۶.
ظاهراً در شرح اندیشهٔ اشتراوس در این ۱۵ صفحه از منابع ثانویه استفاده شده، چرا که هیچ‌یک از کتاب‌های اشتراوس در بخش منابع پایانی کتاب ذکر نشده. در عوض دو منبع ثانویه به چشم می‌خورد: مقالهٔ Leo Strauss از آلن بلوم (Allan Bloom) در مجلهٔ پولتیکال تیوری (Political Theory) و همچنین reader ژوزف کراپسی (Joseph Cropsey) تحت عنوان Ancient and Moderns: Essays on the Traditions of Political Philosophy in Honor of Leo Strauss. خلاصهٔ بشیریه نمونهٔ شرحی متوسط است و چندان ارزش ارجاع ندارد.

مقالات مرتبط

* مینایی، فاطمه (۱۳۸۴)، قرائت لئو اشتراوس از «تلخیص النوامیس» فارابی، فصل‌نامهٔ اشراق، شمارهٔ ۲ و ۳، بهار و تابستان ۱۳۸۴، صص ۲۷۷ تا ۳۰۴. قسمت اول مقاله که به معرفی تطور اندیشهٔ اشتراوس پرداخته، از جهتی بسیار آموزنده است. در این بخش نویسنده علت رویکرد اشتراوس به فلسفهٔ کلاسیک سیاسی در رابطه با آموزهٔ پنهان‌نگاری و همچنین مسئلهٔ فلسفی دوران مدرن، یعنی دوگانهٔ حق طبیعی و حق الهی را به‌طور تاریخی بازگو می‌کند. نسخه پی‌دی‌اف مقاله را در اینجا ببینید.
* رضوانی، محسن (۱۳۸۳)، اشتراوس و روش شناسی فهم فلسفه سیاسی اسلامی، فصل‌نامهٔ علوم سیاسی، زمستان ۱۳۸۳، صص ۱۷ تا ۳۴. متن کامل مقاله را در اینجا و نسخهٔ پی‌دی‌اف آن‌را در اینجا ببینید.
* کاووس سیدامامی (۱۳۸۴)، کارگردانان دولت بوش چگونه می اندیشند؟ ریشه‌های لیبرالیسم اقتصادی و محافظ‌کاری اجتماعی در اندیشه نومحافظه‌کاران، دانش سیاسی، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۸۴. این مقاله کیفیت دو مقالهٔ قبل را ندارد و مانند آن‌دو هدفش شناخت اندیشهٔ اشتراوس نیست، بلکه مطرح کردن اشتراوس در کناب برخی دیگر به‌عنوان پدر معنوی نومخافظه‌کاری در آمریکا است. این فرضیه توسط شادیا دروری (Shadia Drury) به شدت پیگیری می‌شود و موافقان و بیش از آن مخالفان فراوانی هم دارد. متأسفانه در این مقاله این فرضیه بدون اشاره به مخالفان آن، به‌عنوان یک حقیقت مطرح شده. متن کامل مقاله را در اینجا و نسخهٔ پی‌دی‌اف آن‌را در اینجا ببینید.

مقالات روزنامه‌ای

* نشریهٔ لوموند، ترجمهٔ رضا علی‌اکبرپور (۱۳۸۲)، محفل کاخ سفید، رهبران معنوی جورج بوش: لئو اشتراوس، آلبرت وهلشتتر، شمارهٔ ۳۰۵۸، ۳ خرداد ۱۳۸۲، لوموند.
* مستکین، عبدالمهدی (۱۳۸۲)، بدجنس ترین شاگردان لئواشتراوس و دکترین حمله پیشدستانه، روزنامهٔ همشهری دیپلماتیک، شمارهٔ ۲، نیمهٔ اول آذر ۱۳۸۲.
کچویان، حسین (۱۳۸۳)، کج‌راهه: در باب بدفهمی و سوء تفسیر از لئو اشتراوس فیلسوف سیاسی معاصر (بخش اول)، روزنامهٔ همشهری، شمارهٔ ۳۳۷۲، ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۳.
کچویان، حسین (۱۳۸۳)، کج‌راهه: در باب بدفهمی و سوء تفسیر از لئو اشتراوس فیلسوف سیاسی معاصر (بخش دوم)، روزنامهٔ همشهری، شمارهٔ ۳۳۷۳، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۳.
* اشتراوس، لئو، ترجمهٔ قاسمی‌نژاد، سعید (۱۳۸۵)، گسست از سنت؛ فلسفه سیاسی هابز، روزنامهٔ شرق، سال چهارم، شمارهٔ ۸۴۸، ۱۱ شهریور ۱۳۸۵. این مقاله ترجمه‌ای است از صفحات ۱ تا ۵ کتاب فلسفهٔ سیاسی هابز (بخش اول کتاب) اشتراوس. در همان شماره و صفحهٔ روزنامهٔ شرق، قاسمی‌نژاد مطلبی هم تحت عنوان «درباره لئو اشتراوس: پژوهشگر نه فیلسوف» نوشته است.
نظمی، میثم (۱۳۸۶)، تبارشناسی فلسفی محافظه‌کاران جدید؛ لئو اشتراوس در یک نگاه، دوماه‌نامهٔ چشم‌انداز ایران، شمارهٔ ۴۷، دی و بهمن ۱۳۸۶.
* موسی‌نژاد، محمدجواد و حسین‌پور، نادر (۱۳۸۷)، اثر اندیشه‌های لئو اشتراوس بر نومحافظه‌کاری و نمودهای آن در سیاست خارجی آمریکا، ماه‌نامهٔ اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارهٔ ۲۵۰، خرداد و تیر ۱۳۸۷.
* میرخلیلی، سید جواد (۱۳۸۷)، لئو اشتراوس و اندیشهٔ سیاسی معاصر، ۲ آذر ۱۳۸۷، همشهری‌آنلاین.
* رضوانی، محسن (۱۳۸۸)، اشتراوس و جامعه‌شناسی فلسفهٔ سیاسی: فیلسوفی که مدرن نیست، جام‌جم آنلاین، ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸. این مقاله خلاصه‌ای است از کتاب رضوانی که بالاتر به آن اشاره کردیم. به بی‌ارتباطی تصویر استفاده شده در مقاله توسط ویراستار سایت با پاراگراف آخر نویسنده دقت کنید تا از جمعه‌بازار روزنامه‌نگاری در ایران مطلع شوید.
* ربیعی‌زاده، الهام (۱۳۸۸)، لئو اشتراوس و نقد مدرنیته، روزنامهٔ رسالت، شمارهٔ ۶۷۴۳، ۱۰ تیر ۱۳۸۸، صفحهٔ ۱۶.